第二代东风-21D换12马赫弹头 将成美航母噩梦
| Шаар
Абу-Даби
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Абу-Даби (ар. ???? ??????) — Бириккен Араб Эмирликтеринин жана Абу-Даби эмирлигинин борбору. ?лк?н?н саясий, ?н?р жай, соода жана маданий борбору. Шаар мурда Абу-Заби деп аталган.
Этимология
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Абу-Даби атылышы араб тилинен которгондо ?газелдин атасы? (ар. ??????, абу — ?ата?, ар. ??????, заби — ?газель?) деген маанини билдирет. Бул аталыш аймактагы газелдердин санынын к?пт?г?н?н жана ага болгон а?чылыкка байланышкан элдик уламыштан келип чыккан деп эсептелет[2][3]. Уламышка ылайык Лива оазисин байырлаган мергенчи арабдар а?чылык кылып ж?рг?н учурунда газелди кезиктиришип, качкан газелдин артынан кууп ж?н?ш?т. Мергенчилерден качкан газель Парс булу?унан аралга ?т? качат. Мерченчилер дагы аралга келип, таза суу булагына туш болушат. Газелди таза суу булагына алып келгендиги ?ч?н мергенчилер ?лт?р?шк?н эмес жана булактын жанында т?з?лг?н конушту арабча Абу-Даби же ?газелдин атасы? деп атап коюшкан[4].
Тарых
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
Абу-Дабинин айланасында б.з.ч. III ми? жылдыкка таандык Умм ан-Нар маданияты сыяктуу тарыхый цивилизациялардын калдыктары бар экендиги археологиялык жактан далилденген. Азыркы Абу-Даби шаарынын чыгыш жана батыш тараптарынан тарыхый конуштардын калдыктары дагы табылган[5][6].
Абу-Даби 1761-жылы негизделген, 1793-жылдан тартып Абу-Дабинин эмири отурукташкан жер[7].
XVIII кылымда Абу-Даби чептен жана аны курчаган дубалдарынын т?б?нд? жайгашкан балыкчылардын алачыктарынан турган. XX кылымдын ортосуна чейин жашоочулардын негизги киреше булагы болуп балык уулоо жана бермет чогултуу болгон.
XIX кылымда Британиянын Ост-Индия компаниясы Парс булу?уна аскерлерди тынымсыз ж?н?т?п турган жана 1820-жылы жети эмирлерди жана шейхтерди, бул аймактагы Англиянын ?ст?мд?г?н тааныган ?Башкы келишимге? кол коюуга мажбурлаган. Жергиликт?? арабдар жана аймак англиялыктар тарабынан ?де?из каракчылары? жана ?Де?из каракчыларынын жээги? деген аталыштырды алган[8].
Шаардын ?н?г?? тарыхындагы э? маанил?? окуя 1958-жылы Абу-Дабинин жанында аймактардан ири мунай кендери табылганда болгон[9]. Кендерди казып алуу башталгандан к?п ?тп?й эле, шаар ири мунай ?нд?р??ч? жана аны кайра иштет??ч? борборлорунун бирине айланган. 1960-жылдардын башында Абу-Даби кичинекей балыкчылардын конушу болсо, 30 жылдан кийин ал мегаполиске айланган[10].
1971-жылы Абу-Даби Бириккен Араб Эмирликтеринин убактылуу борбору, ал эми 1996-жылдан туруктуу борбору макамын алган[10].
География
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
Абу-Даби шаары Араб жарым аралынын т?шт?к-чыгыш тарабында, Парс булу?унун жегиндеги аралдарда жайгашкан. Бул аралдарды негизги материктен 250 метр аралык б?л?п турат жана материк менен байланышуу ?ч?н бир нече к?п?р?л?р курулган. Абу-Даби батышынан жана т?шт?г?н?н Руб-эль-Хали ч?л? менен курчалган, ал эми чыгышынан Аль-Айна оазистери жана Хажар тоолору менен чектешет.
Климат
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Абу-Даби д?йн?д?г? э? ысык шаарлардын бири, климаты тропиктик ч?лд??. Жаан-чачын ?т? аз (жылына болжол менен 50 мм) жаайт, жайында абанын температурасы 50°C чейин жетиши м?мк?н жана кум аралашкан бороондор болуп турат[11].
| Абу-Дабинин аба ырайы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| К?рс?тк?ч | Жал | Чын | Буг | Кул | Тек | Баш | Аяк | Тог | Жет | Беш | ?чт | Бир | Жыл |
| Абсолюттук максимум, °C | 34,3 | 38,1 | 43,0 | 44,7 | 46,9 | 48,5 | 48,7 | 49,2 | 47,7 | 42,8 | 37,7 | 33,4 | 49,2 |
| Орточо максимум, °C | 24,0 | 25,9 | 29,2 | 34,3 | 39,1 | 40,7 | 42,0 | 42,8 | 40,3 | 36,3 | 30,9 | 26,3 | 34,3 |
| Орточо температура, °C | 18,5 | 20,0 | 22,8 | 26,9 | 31,1 | 32,9 | 34,8 | 35,2 | 32,6 | 29,0 | 24,7 | 20,6 | 27,4 |
| Орточо минимум, °C | 13,4 | 14,9 | 17,2 | 20,4 | 24,0 | 26,1 | 28,9 | 29,6 | 26,7 | 22,8 | 18,8 | 15,3 | 21,5 |
| Абсолюттук минимум, °C | 5,0 | 5,4 | 8,4 | 11,2 | 15,0 | 19,8 | 22,2 | 23,8 | 19,9 | 14,6 | 10,5 | 7,3 | 5,0 |
| Жаан-чачын нормасы, мм | 7,0 | 21,2 | 14,5 | 6,1 | 1,3 | 0,0 | 0,1 | 1,5 | 0,0 | 0,0 | 0,3 | 5,2 | 57,2 |
| Булак: [1] | |||||||||||||
Саясий т?з?л?ш?
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]
Абу-Даби шаарында эмирликтин федаративдик мамлекеттик органдары жана жергиликт?? ?км?т жайгашкан. Абу-Даби жети эмирликтин аянты жагынан э? чо?у жана экономикалык жактан э? ийгиликт?? эмирлиги болуп саналгандагына байланыштуу БАЭнин саясий багытында жана экономикасында чеч??ч? ролду ойнойт. Абу-Дабинин башчысы жергиликт?? мыйзамдарды чыгаруу, мамлекеттик органдарды т?з?? же бириктир??, ошондой эле б?л?мд?рд?н башчыларын дайындоо бийлигине ээ.
Шаардын аймагында БАЭнин курамындагы башка эмирликтердин ?к?лч?л?кт?р?, федералдык ?км?т?н?н штаб-квартирасы, Президенттин ке?сеси жана Федералдык Жогорку Ке?ештин ке?сеси жайгашкан[12][13][14].
Калк
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]| Калкынын саны | ||
| Жыл | Саны | ±% |
| 1960 | 25 | — |
| 1965 | 50 | +100.0% |
| 1969 | 46,4 | ?7.2% |
| 1975 | 127,763 | +175.4% |
| 1980 | 243,257 | +90.4% |
| 1985 | 283,361 | +16.5% |
| 1995 | 398,695 | +40.7% |
| 2003 | 552 | +38.5% |
| 2009 | 896,751 | +62.5% |
| 2013 | 921 | +2.7% |
| 2014 | 1,205,963 | +30.9% |
| 2018 | 1,807,000 | +49.8% |
| 2023 | 3,800,000 | +110.3% |
| Булактар:[15][16][17] | ||
Абу-Даби д?йн?д?г? э? кымбат шаарлардын бири болуп саналат жана д?йн?л?к статистика боюнча товарлардын, кызматтардын рейтинги боюнча 67-орунда турат[18].
2014-жылга карата алынган маалыматтарга ылайык эмирликте 2 650 000 адам жашаган. Алардын 477 000 адамы гана БАЭнин жарандары, ал эми калктын болжол менен 80% чет ?лк?л?кт?р болгон[19]. Эмирликтеги адамдырдын орточо курагы 30,1 жаш. 2005-жылга карата т?р?л?? к?рс?тк?ч? 13,6%, ал эми ?л?мд?н к?рс?тк?ч? 2% тегерегинде[20].
Бириккен Араб Эмирликтеринин Конституциясынын 7-беренесине ылайык, ислам мамлекеттик дин болуп саналат. БАЭнин жарандарынын 90% ашыгы мусулмандар[15][17].
Абу-Дабинин тургундарынын к?пч?л?г? Непалдан, Индиядан, Пакистандан, Эритреядан, Эфиопиядан, Сомалиден, Бангладештен, Шри-Ланкадан, Филиппинден, Кытайдан, Тайвандан, Вьетнамдан, Улуу Британиядан, Франциядан, Италиядан жана башка араб ?лк?л?р?н?н келген эмгек мигранттары. Алардын айрымдары ондогон жылдар бою ?лк?д? жашаганына карабастан, аларга жарандык берилген эмес[21]. Башка мамлекеттен келген мигранттардын санына байланыштуу англис, хинди-урду, малаялам, тамил, телугу, гужарати, маратхи, тулу, сомали, тигринья, амхар жана бенгал ж.б. чет тилдери жашоочуларынын арасында ке?ири колдонулат[22].
Жергиликт?? калк араб тилинде с?йл?ш?т жана урууларга б?л?н?ш?т[23].
Транспорт
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Абу-Дабинин негизги аралдары ?ч чо? автожол жана к?п?р?л?р аркылуу бири-бири менен байланышкан[24]. 1968-жылы мурунку кичинекей балыкчылар айылы жайгашкан арал менен бириктирген Аль-Макта к?п?р?с? э? эски к?п?р? болуп саналат[25], азыр E22 автожолунун бир б?л?г?.
Транспорттун негизги т?р? болуп таксилер саналат. Шаар ичинде автобус каттамдагы бар, аялдамалардын бир б?л?г? абаны салкындаткычтар менен жабдылган. Борбордук автобекеттен Абу-Дабиге баш ийген шаарларга жана башка эмирликтерге автобустар менен каттамдар дагы бар.
Шаардын аймагында Абу-Даби эл аралык аба майданы жана Заид тере? де?из порту жайгашкан.
Экономика
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]Шаар БАЭнин административдик, каржылык борбору болуп саналат. Экономикасынын негизин мунай жана газды экспортто багыты, кызмат к?рс?т?? ч?йр?с? т?з?т.
Абу-Дабинин четинде Умм-энн-Наре ири нефтехимиялык комплекси, Эль-Муссафахда цемент, т?т?кт?рд? жана кемелерди куруучу заводдор жайгашкан. Ошондой эле шаардын аймагында пластмасса, эмерек, медициналык аспаптар ?нд?р?л?т.
Шаарда эл аралык фондулук биржа, товардык биржа, финансылык фьючерстер биржасы, клиринг палатасы жан ири банктар дагы азыркы учурда иштеп келишет.
Боордош шаарлары
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]- Брисбен, (
Австралия) - Вифлеем, (
Палестина) - Жакарта, (
Индонезия) - Зонгулдак, (
Т?ркия) - Икике, (
Чили) - Исламабад, (
Пакистан) - Мадрид, (
Испания) - Минск, (
Беларусь) - Никосия, (
Кипр) - Роскилле, (
Дания) - Хьюстон, (
АКШ)
Булактар
[т?з?т?? | булагын т?з?т??]- ↑ Tellusant Public Service Series
- ↑ How did Dubai, Abu Dhabi and other cities get their names? Experts reveal all.
- ↑ United Arab Emirates
- ↑ UAE museum: Qasr Al Hosn in Abu Dhabi
- ↑ Department of Culture and Tourism – Abu Dhabi. Annual Report 2017
- ↑ Daniel Potts, Hasan Al Naboodah, Peter Hellyer. Archaeology of the United Arab Emirates
- ↑ Большая российская энциклопедия. Абу-Даби
- ↑ The History of Arabian Peninsula
- ↑ Нефтяные ?клады? эмиратов. Где они?
- ↑ 10.0 10.1 History Of Abu Dhabi
- ↑ Sandstorms sweeps across region
- ↑ Abu Dhabi Presidential Palace to open its doors to the public
- ↑ Abu Dhabi Government Media Office set up
- ↑ Hazza bin Zayed launches Abu Dhabi Government Media Office Brand
- ↑ 15.0 15.1 CIA. The World Factbook. United Arab Emirates
- ↑ The UNITED ARAB EMIRATES. Historical demographical data of the urban centers
- ↑ 17.0 17.1 Abu Dhabi Cencus 2003. Population in main cities
- ↑ Cost of living rises for expats in Abu Dhabi and Dubai
- ↑ Updated version of "Explore Abu Dhabi through Statistics, 2015" released
- ↑ AbuDhabi. The People
- ↑ Moving to Abu Dhabi – expats living in Abu Dhabi – Expat Arrivals
- ↑ Abu Dhabi - Speaking the Language
- ↑ The Gulf's Newest Billionaire
- ↑ Abu Dhabi is driving on path to sustainable mobility solutions
- ↑ Abu Dhabi's Al Maqta Bridge set for major restoration